AMSTERDAM - Rondom het gebruik van de term Bersiap bij de tentoonstelling ‘Revolusi! Indonesië onafhankelijk’ die op 11 februari 2022 in het Rijksmuseum wordt geopend, ontstond in januari van dit jaar grote controverse. Dit leidde onder meer tot twee aangiften wegens groepsbelediging. Eén tegen een Indonesische gastcurator van de tentoonstelling en één tegen het Rijksmuseum en de directeur en een curator van het museum. Beide aangiften zijn geseponeerd, omdat er volgens het OM geen strafbare feiten zijn gepleegd.


Bersiap betekent "Wees paraat" en werd tijdens een gewelddadige periode na de capitulatie van Japan als strijdkreet gebruikt door jonge Indonesische strijders voor een onafhankelijk Indonesië.

Beledigend voor Indische-Nederlanders

De eerste van de twee aangiften werd op 13 januari van dit jaar gedaan door de Federatie Indische Nederlanders (FIN). De aanleiding voor de aangifte was een opinieartikel in NRC Handelsblad van 10 januari 2022. In dat artikel deed de Indonesische gastcurator van de tentoonstelling ‘Revolusi! Indonesië onafhankelijk’ een aantal uitlatingen die volgens FIN beledigend zijn voor Indische Nederlanders. De gastcurator zou in het artikel de verantwoordelijkheid van de Indonesische daders aan de gewelddadige periode bagatelliseren en ontkennen. Historische feiten zou hij verdraaien en Indonesiërs presenteren als slachtoffers en de Nederlanders als daders. De curator zou zich hierdoor volgens de aangifte schuldig hebben gemaakt aan groepsbelediging.

Vrije meningsuiting

De uitlatingen die aan de curator kunnen worden toegeschreven, vallen volgens het OM onder het recht op vrije meningsuiting. De uitlatingen bevatten naar oordeel van het OM geen negatieve conclusie over de groep Indische-Nederlanders als geheel. Ook zouden de uitlatingen passen in het maatschappelijk debat over historische gebeurtenissen, in dit geval de gewelddadigheden na de Japanse capitulatie in voormalig Nederlands-Indië. Het OM is daarom van oordeel dat er geen sprake is van groepsbelediging.

Beledigend voor Indonesiërs

Het Komite Utang Kehormatan Belanda (Stichting Comité Nederlandse Ereschulden) heeft ook aangifte gedaan. De aangifte dateert van 21 januari en is gericht tegen het Rijksmuseum, de directeur van dit museum en een curator. De reden van de tweede aangifte is het gebruik van de term Bersiap bij de tentoonstelling. Volgens de aangever is de term racistisch en beledigend voor Indonesiërs. Het comité verwijt het Rijksmuseum Indonesiërs opnieuw buiten te sluiten. Deze koloniale apartheid zou volgens de aangifte onder racisme vallen.

Maatschappelijk debat

Volgens het OM is het gebruiken van de term Bersiap niet strafbaar. Het begrip bevat naar oordeel van het OM geen negatieve conclusies over Indonesiërs als groep wegens hun ras. De term duidt wel historische gebeurtenissen aan. Daarnaast is de uitlating gedaan in het kader van een maatschappelijk debat. Het gebruik van het woord Bersiap valt volgens het OM onder de vrijheid van meningsuiting en daarom is het gebruik ervan niet strafbaar.

Het strafproces is niet bedoeld voor het beslechten van een debat over historische gebeurtenissen, schrijft het OM in de sepotbrieven aan de aangevers. Het strafproces kan daarom hiervoor niet worden gebruikt. Dit is ook benadrukt door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM).